Chùa Nguyệt Đường xưa vốn nằm trên nền đất của Văn miếu Hưng Yên bây giờ, do trải qua bao binh đao khói lửa nay chùa không còn nữa. Trong một dịp đi sưu tầm tài liệu về Thiền sư Hương Hải, chúng tôi có dịp ghé vào thăm ngôi chùa Xích Đằng ở thị xã Hưng Yên tình cờ bắt gặp một tấm bia đá có ghi tên Trùng tu Nguyệt Đường. Có lẽ đây cũng là sự may mắn của chúng tôi vì tên tuổi của vị Thiền sư Hương Hải đã gắn liền với sự nổi tiếng của chùa Nguyệt Đường. Chùa Nguyệt Đường ở thế kỉ XVII nổi tiếng là danh lam thắng cảnh của vùng đất phố Hiến xưa, nó từng được phong là "Quốc tự" được vua Lê chúa Trịnh liên tục viếng thăm và rất nhiều tao nhân mặc khách, các nhà Nho nổi tiếng đề thơ vịnh.

Về lai lịch ngôi chùa này đã được ghi chép trong các sách như Hương Hải thiền sư ngữ lụccủa Hương Hải thiền sư. Trong đó có nói rằng "Năm Canh Thìn 1700 sư sang ở chùa Nguyệt Đường, có hơn 70 đệ tử theo học, tất cả đều tinh thông kinh luật. Sư cho trùng tu chùa Nguyệt Đường rộng lớn trang nghiêm. Chính ở chùa Nguyệt Đường sư đã giáo hóa và làm phục hưng thiền phái Trúc Lâm". Còn cảm nhận của danh y Lê Hữu Trác trong sách Thượng kinh ký sựcó ghi lại rằng" Chùa ấy ở trên núi có cửa mở ra đường lớn, một bên đằng sau cửa này là một cái ao hình bán nguyệt. Ở bờ ao cây cối rủ bóng liên lu, tùng bách che mặt đất. Phía trước có một bức tường gấm, tường có cửa thông ra một con đường thẳng. Về phía đông và phía tây sân chùa, có hai hòn núi đất, trên núi đều xây gác chuông. Ở giữa xây một cung điện rộng, nhà cao, nhà chơi mát sáng sủa, nhà gác tranh vanh, bốn phương tám mặt đều có tường vẽ tranh huy hoàng, những trấn song quanh co, thông nhau ngang dọc. Hoa lạ đua nở, ngáng quải mắc míu nơi thềm đá trắng. Nghìn cửa thông nhau, một lối nối liền. Tôi du ngoạn giờ lâu, than rằng: "thật là tiếng đồn không sai, đất thần tiên cũng không hơn được vậy! chỉ còn hiềm sức người không làm sao đi đến chỗ hoàn toàn như thiên nhiên được, cho nên tao nhân mặc khách say mê cái khí vị của chốn lâm tuyền từ lâu là vì thế".

Chúng tôi xin được phép phiên âm dịch nghĩa tấm bia này.

Phiên âm:

TRÙNG TU NGUYỆT ĐƯỜNG

Phù bi giả, bạch thạch sa hình thanh sơn triệu tạo, sở dĩ di tích sùng Phật pháp thọ quốc mạch, vĩnh viễn kì truyền dã. Nãi Tây phương Tịnh thổ tam bối cảnh đồ đệ nhất cực lạc dư.

Tiểu tử khâm văn. Di Đà ứng thế, thị hiện thất trùng bảo thụ, tùy phương ngũ sắc kim hoa, chỉ tứ thập bát chi nguyện, môn khai nhất thập lục chi quan pháp, hiển dương quán thực.

Tam tôn ngọc tọa nguy nguy, tín thụ phụng hành, cửu phẩm liên đà ngật ngật, xứ xứ Như Lai thuyết pháp, thời thời Bồ Đề tuyên dương, kì liên diệp hóa. Thần ngộ vô lượng, thọ bất sinh bất diệt, vạn kiếp trường tồn, trần ư cơ thiền, an thê thắng hĩ. Lãm quan diệu dụng huyền cơ thiện giác pháp tự Minh Châu, lưu đăng pháp tự Chân Lý, tục diễm pháp tự Như Nguyệt đẳng chí đạo cảm hà (…) hồng từ, cấu tác hưng công, kiến diên phật sự, nghi khai chỉnh túc, vĩnh phiến nhân phong, dương giác hải chi ba lạn chiếu mê đồ chi nhật nguyệt tự ư Ất Mùi niên gián tuân phụng Thế tôn, lực hành phương tiện quan nghi, như tại mộ hóa tu sùng chí Canh Tý niên trung chước da hoàng kim uyển hồ bích ngọc, tầng tầng liên hoa tọa thượng, ban ban sắc tướng đồ trung. Trác nhĩ nhất thốc lâu đài nguy nga, nhiên trực hồ thiên thế giới yên. Suất tập chu long, cưu công hoàn mãn, thâm đạt tam minh vô chướng ngại viên thông ngũ nhãn, biến thiềm quan trượng, thử lương duyên chí tâm hồi hướng, nhân thất tín ngưỡng hỏa trạch chuyển vi thanh lương các thụ trì. Phàm cốt tễ hồ thánh vực thượng chúc hoàng cung tầm cố đế đạo xướng ninh.

Phật nhật quang minh, pháp luân bỉnh tố, thiên hạ thái bình, dân khang vật phụ, công đức cố hoàn tăng phúc thọ bi văn tiền phẩm nghiêm tinh thành sở hữu cước sắc tính danh khai trần vu tả.

Kê:

Nhất thiền tông môn đồ hộ phúc tự như Tông, tự như Nhật, tự như Ngọc, tự như Trí, tự như Thuyên, tự như Công, tự như Túc, tự như Biện, tự như Minh, tự như Bảo, tự như Đán, tự như Mật. Tự tính Thanh, tự tính Lâm, tự tính Trạc, tự tính Huấn, tự tính Liễn.

Hựu thiều chính phái sa môn tự tính Thanh Pháp hiệu Dung Hòa phụng tuyển chí tự tính Giao tả văn.

Đại nhất hội chủ Sơn Nam đạo Ứng Thiên phủ Chương Đức huyện Lương Xá xã Ốc Thụy Dương phụng sai bản xứ trấn thủ quan trung dũng quân doanh phủ quốc công thần bắc quân quận Đô đốc phủ Tả đô đốc Thự phủ sự Thiếu bảo quận công Đặng Đĩnh Lân phụng tứ quốc tính Trịnh Lân thê quận phu nhân Phan Thị Y hiệu Diệu Cẩm.

Đại hộ công đức Quốc lão tham dự triều chính Thái phó, trí sĩ Ứng quận công Đặng Đình Tướng.

Đại công đức Lỵ Nhân phủ, Thanh Liêm huyện, thiên kiến sở trà châu đồng bổ tòng Ngự sử đài Đô ngự sử thự trung thư lam cẩm Sơn Nam Trương Công Hài, tầm nhân Nguyễn Thị Ninh hiệu Diệu Lam.

Đại công đức Thường Tín phủ Thanh Trì huyện Vân La xã Thị hầu kiên nghĩa Ưu tiền trung hữu trung hậu đẳng thuyền, tịnh Nội giáp trần Phó cai quan Đông cung tri, Thị nội Thư tả lễ phiên Thị nội Giám tư lễ giám Tổng thái giám Thự vệ sự vân quận công Đỗ Bá Phẩm thê quận phu nhân Lê Tthị Sâm.

Đại công đức Phụng Thiên phủ Thọ Xương huyện Đông Tác phường Trung Tự thôn Quốc tử giám Tế tửu quan Nguyễn Thọ phu nhân Đặng Thị Đức.

Đại công đức Thuận An phủ Gia Lâm huyện Như Kinh xã Lê Xá thôn hậu trung khuông trần cai trần Đề đốc phấn Vũ hầu Trương Nhiêu thê Đặng Thị Thể hiệu Diệu Minh.

Chính Hòa thập lục niên đông nguyệt cát nhật.

Dịch nghĩa:

BIA TRÙNG TU CHÙA NGUYỆT ĐƯỜNG

Ôi ! bia được tạo thành từ các loại đá trắng đá xanh ở núi vậy. Cho nên xây dựng những di tích thờ Phật pháp để mãi mãi được lưu truyền. Tây phương là vùng đất cực lạc nhất của cõi Phật vậy.

Tiểu tử kính cẩn nghe: Di Đà ứng thế, thị hiện cây báu bảy tầng, tùy nơi có hoa vàng ngũ sắc, chỉ vào bốn mươi tám thệ nguyện lớn, đường lối mở ra mười sáu pháp để làm sáng rõ quyền giáo và thực giáo vậy.

Ba tòa nhà ngọc nguy nga, tin trao phụng hành, đài cửu phẩm liên hoa sừng sững, Như Lai thuyết pháp khắp nơi, thời thời Bồ đề làm sáng rõ đạo pháp, thần ngộ vô lượng thọ, không sinh không mất, muôn kiếp trường tồn, bày ở máy thiền, có thể là nơi thắng cảnh vậy. Lãm quan diệu dụng Huyền Cơ thiện giác pháp tự Minh Châu, truyền đèn pháp tự Chân Lý nối đèn pháp tự Như Nguyệt. Cùng với những người có tấm lòng từ thiện đã cùng nhau góp công sức xây dựng chùa Phật cho trang nghiêm tráng lệ, như chiếc quạt thổi làn gió nhân, như sóng biển dạt dào, như ánh sáng của mặt trăng mặt trời rọi xuống cõi mê. Đến giữa năm Ất Mùi vâng mệnh thế tôn, ra sức lực hành quyên góp tiền của để sửa chữa trùng tu. Đến giữa năm Canh Tý thì xong. Sắc vàng chói chang, giống như ngọc bích, lớp lớp hoa sen ở trên, thứ thứ sắc tướng ở trong, một tòa lâu đài nguy nga lộng lẫy, trông giống như cảnh thần tiên trên đời vậy. Noi theo để tu bổ xây dựng hoàn thành, thấu suốt ba cõi tam minh không gì ngăn trở, viên thông ngũ nhãn.

Đạo Phật sáng soi, xe pháp rạng tỏ, thiên hạ thái bình, dân khang vật phụ, công đức tròn đầy, phúc dầy bia thọ. Sau đây là tên tuổi những người đã góp công của xây dựng chùa.

Kê:

Các môn đồ: hàng chữ Như có 12 người: tự Như Tông, tự Như Nhật, tự Như Ngọc, tự Như Trí, tự Như Thuyên, tự Như Công, tự Như Túc, tự Như Biện, tự Như Minh, tự Như Bảo, tự Như Đán, tự Như Mật. Hàng chữ Tính có năm người là Tính Thanh, Tính Lâm, Tính Trạc, Tính Huấn, Tính...

Lại nối dòng chính phái Sa môn tự tính Thanh pháp hiệu Dung Hòa vâng mệnh ghi chép lại.

Đại hội chủ là quan trấn thủ Phụ quốc công thần bắc quân Đô đốc phủ tả Đô đốc thự phủ sự Thiếu bảo gia Quận công Đặng Đình Lân được ban tặng họ chúa là Trịnh Lân vốn ngưYHời xã Lương Xá huyện Chương Đức phủ Ứng Thiên đạo Sơn Nam cùng vợ là Phan Thị Y hiệu Diệu Cẩm.

Đại hộ công đức Quốc lão tham dự triều chính Thái phó, trí sĩ Ứng quận công Đặng Đình Tướng.

Đại công đức Lỵ Nhân phủ, Thanh Liêm huyện, thiên kiến sở trà châu đồng bổ tòng Ngự sử đài Đô ngự sử Thự trung thư lam cẩm Sơn Nam Trương Công Hài, tầm nhân Nguyễn Thị Ninh hiệu Diệu Lam.

Đại công đức Thường Tín phủ Thanh Trì huyện Vân La xã Thị hầu kiên nghĩa Ưu tiền trung hữu trung hậu đẳng thuyền, tịnh Nội giáp trần phó cai quan Đông cung tri Thị nội Thư tả lễ phiên thị nội Giám tư lễ giám Tổng thái giám Thự vệ sự vân Quận công Đỗ Bá Phẩm cùng vợ Quận phu nhân Lê Thị Sâm.

Đại công đức Phụng Thiên phủ Thọ Xương huyện Đông Tác phường Trung Tự thôn Quốc tử giám Tế tửu quan Nguyễn Thọ phu nhân Đặng Thị Đức.

Đại công đức Thuận An phủ Gia Lâm huyện Như Kinh xã Lê Xá thôn hậu trung khuông trần cai trần Đề đốc phấn Vũ hầu Trương Nhiêu cùng vợ là Đặng Thị Thể, hiệu Diệu Minh.

Bia được khắc vào mùa đông năm Chính Hòa thứ 16 (1695).

Tài liệu tham khảo

1. Vũ trung tùy bút.

2. Thượng kinh ký sự, Nxb. Văn học,

3. Hương Hải thiền sư ngữ lục, Nxb. Tp. Hồ Chí Minh, 2000./.

Thông báo Hán Nôm học 2006 (tr.425-430)

Phạm Thị Hương Lan

Nguồn trích: hannom.org.vn